MAŁOPOLSKIE ZWYCZAJE WIELKANOCNE

Opowiemy wam dziś o MAŁOPOLSKICH ZWYCZAJACH WIELKANOCNYCH, tych znanych każdemu i tych kultywowanych tylko w jednej lub kilku wsiach w regionie. Warto ocalić je wszystkie od zapomnienia.

OKRES PRZEDŚWIĄTECZNY

* Targi Wielkanocne na Rynku Głównym w Krakowie

To święto producentów i smakoszy regionalnych potraw. Przybliżają mieszkańcom Krakowa i turystom bogate dziedzictwo kulinarne Małopolski. Można tu zobaczyć, spróbować i kupić nasze tradycyjne świąteczne produkty i przysmaki oraz kupić ozdoby wielkanocne.

NIEDZIELA PALMOWA

* Konkurs „ O Lipnicką Palmę”

W ostatnią niedzielę Wielkiego Postu - Niedzielę Palmową zwaną również Kwietną lub Wierzbną, w kościołach święci się palmy. Palmy z Lipnicy są słynne w całej Polsce. Na rynku przed kościołem św. Szymona organizuje się konkurs na najpiękniejszą i najwyższa palmę. To wydarzenie o randze ogólnopolskiej przyciągające również turystów z zagranicy. Niektóre z palm osiągają ponad 30 m wysokości. Palma wielkanocna to symbol odradzającego się życia. Wykonuje się ją z gałązek wierzbowych, które symbolizują zmartwychwstanie, bazi, bukszpanu, suszonych traw, wstążek i kwiatów z bibuły. Święcone w Niedzielę Palmową palmy zgodnie z tradycją przynoszą rodzinom szczęście, zdrowie, błogosławieństwo Boże oraz chronią przed wszelakim złem. Konkursowi palm towarzyszą występy zespołów folklorystycznych, degustacja potraw regionalnych i kiermasz Wielkanocny.

Palmy Wielkanocne, fot. Piotr Droździk, baza UMWM.JPG

* Procesja z Jezuskiem Palmowym w Tokarni

W Niedzielę Palmową w Tokarni koło Myślenic odbywa się procesje z Jezuskiem Palmowym. Pod koła wózka, na którym ciągnięta jest figura Jezusa na osiołku wierni rzucają gałązki wierzbowe i kwiaty – to tradycja staropolska popularna w średniowieczu. Procesja szła pomiędzy dwoma kościołami symbolizującymi Jerozolimę i Górę Oliwną. W Krakowie niegdyś procesja szła od kościoła św. Wojciecha do kościoła Mariackiego. Obecnie odbywa się w kościele św. Katarzyny. W Tokarni koło Myślenic corocznie odbywa się procesja z figurą, którą na co dzień można oglądać w Muzeum Narodowym w Krakowie przy uli. Kanoniczej 17.

Procesja Palmowa-Tokarnia, fot. Dariusz Zaród, baza UMWM.jpg

* Pucheroki

Zwyczaj zapoczątkowali krakowscy żacy. Tradycja przetrwała do dziś w Bibicach, Zielonkach i Trojanowicach. Rankiem w Niedzielę Palmową chłopcy z buziami wysmarowanymi sadzą, w kożuchach, przepasani powrósłami, w kolorowych, stożkowych czapkach z bibuły na głowach chodzą po domach śpiewając dawne pieśni wielkopostne, życząc Zmartwychwstania i opowiadając zabawne wierszyki. Dostają za to do koszyka jedzenie, słodycze i drobne datki.

pucheroki, fot Dariusz Zarad, baza UMWM.jpg

WIELKI TYDZIEŃ

* Triduum Paschalne

Celebracja Misterium paschalnego czyli męki, śmierci i zmartwychwstania Chrystusa jest najważniejszym wydarzeniem w roku liturgicznym katolików oraz starokatolików. Na całym świecie znane jest Misterium Męki Pańskiej w sanktuarium w Kalwarii Zebrzydowskiej, które przyciąga tysiące turystów. Tradycja inscenizowania wydarzeń pasyjnych sięga XVII wieku. Aktorzy - ojcowie bernardyni oraz świeccy z różnych rejonów południowej Polski - odgrywają sceny z ostatnich dni życia Jezusa oraz sceny męki i śmierci Zbawiciela. Spektakl Pasyjny trwa kilka dni. Rozpoczyna się w Wielką Środę od przedstawienia uczty u Szymona i zdrady Judasza i kończy w Niedzielę Zmartwychwstania, gdy wierni biorą udział w porannej procesji, podczas której z Kaplicy Grobu Pańskiego do Bazyliki Głównej przenoszone jest ciało Jezusa w eucharystii.

*Groby Pańskie

W większości krakowskich kościołów w czasie Triduum Paschalnego wystawiane są Groby Pańskie. Ich aranżacja często nawiązuje do wydarzeń minionego roku. W Krakowie, wciąż zachował się zwyczaj odwiedzania siedmiu Grobów Pańskich na pamiątkę siedmiu zdań, które wypowiedział ukrzyżowany Jezus.

* Festiwal Misteria Paschalia

Muzycy światowej sławy i wybitni interpretatorzy muzyki dawnej w najpiękniejszych kościołach Krakowa wykonują arcydzieła muzyki dawnej związane z Wielkanocą. Misteria Paschalia to jeden z najważniejszych europejskich festiwali poświęconych muzyce renesansu i baroku.

WIELKA SOBOTA

* Święcenie potraw przed Bazyliką Mariacką

Na Rynku Głównym Krakowa, przed Kościołem Mariackim, gdy hejnalista odegra południe, zbierają się wierni, by poświęcić pokarmy przyniesione w koszyczkach. Tradycyjnie święci się jaja będące symbolem odradzającego się życia, chleb symbolizujący Ciało Chrystusa, wędliny mające przynieść nam dostatek, zdrowie i płodność oraz chrzan na pamiątkę męki Chrystusa i sól mającą chronić nas od duchowego zepsucia. Przed Bazyliką Mariacką pokarmy święci zawsze metropolita krakowski, a przed poświęceniem życzenia zgromadzonym licznie mieszkańcom i turystom składa prezydent miasta.

* Konkurs na najpiękniejszy koszyczek wielkanocny

W Wielką Sobotę we wszystkich parafiach Gminy Kościelisko odbywa się Konkurs na tradycyjny koszyczek wielkanocny.

NIEDZIELA WIELKANOCNA

* Dzielenie się święconym jajkiem podczas wielkanocnego śniadania

Post obowiązuje aż do śniadania wielkanocnego w niedzielę i do tej chwili nie wolno ruszać „święconego”. W Małopolsce uroczyste śniadanie wielkanocne rozpoczyna się od dzielenia się święconym jajkiem i składania sobie życzeń.

* Świąteczny żur

Tradycją wielkanocnego stołu w mojej rodzinie jest żur z dodatkiem tego co znajduje się w koszyczku ze święconką. To taki przepis, który chciałabym ocalić od zapomnienia, by kiedyś stał się częścią tradycji w domach naszych dzieci, a potem naszych wnuków.
Najpierw jako bazę przygotowuję żur postny.
Potem już przy stole dodaję produkty, które święciliśmy w Wielką Sobotę. Każdy składnik, który do tego żuru wielkanocnego dodajemy ma swoją symbolikę i nie trafia do niego przypadkowo.

* Jajka ugotowane na twardo ( kurze i przepiórcze ) są symbolem odradzającego się życia, zwycięstwa życia nad śmiercią.
* Chleb symbolizuje Ciało Chrystusa.
* Wędliny, szynka, boczek i kiełbasy symbolizują dostatek, zdrowie i płodność.
* Chrzan na pamiątkę męki Chrystusa.
* Sól ma chronić nas od duchowego zepsucia.

PONIEDZIAŁEK WIELKANOCNY

* Emaus na Salwatorze

To odpust odbywający się w Poniedziałek Wielkanocny przy klasztorze Norbertanek urządzany na pamiątkę objawienia się Chrystusa uczniom będącym w drodze do Emaus. By upamiętnić do biblijne zdarzenie w dawnej Europie rozpowszechniła się tradycja odwiedzania w Poniedziałek Wielkanocny kościołów za miastem. Należy pamiętać, że klasztor Norbertanek znajduje się około 1,5 km od bram średniowiecznego Krakowa. Jak nakazuje stary zwyczaj, Emaus odbywa się więc poza dawnym centrum miasta. Odpustowi towarzyszą kramy z zabawkami ludowymi, słodyczami, balonami i cukrową watą. Są strzelnice sportowe, karuzele dla dzieci, loterie fantowe. Na krakowskim Emausie nadal można kupić tradycyjne, drewniane figurki Żydów na sprężynach, które mają przynosić szczęście.

* Siuda Baba

W Wielkanocny Poniedziałek w Wieliczce i w Lednicy Górnej chodzi w orszaku Siuda Baba i zaczepia wychodzących z kościoła ludzi oczekując datków. Kogo zaczepi – temu ponoć szczęście pisane. Siudą Babą jest przebrany za kobietę mężczyzna z wymalowaną sadzą twarzą, z batem i różańcem z ziemniaków. Według legend Siuda Baba była kapłanką słowiańskiej bogini Ledy. Przez okrągły rok pilnowała świętego ognia i źródełka na wzgórzu w Lednicy Górnej koło Wieliczki. W Poniedziałek Wielkanocny mogła znaleźć swoją następczynię na następny rok wśród dziewic z okolicy. Pomagał jej Cygan z batem.

Siuda Baba, fot. Piotr Drożdzik, bazaUMWM.JPG

* Dziady Śmigustne

We wsi Dobra koło Limanowej o świcie w Poniedziałek Wielkanocny chodzą niemi przebierańcy owinięci w słomę. Stukają w drzwi i proszą o datki, a jak nie dostaną, to wody nie żałują. Zwyczaj związany jest z legendą o jeńcach, którzy uciekli przed wiekami z niewoli tatarskiej i szukali w wiosce pomocy. Byli pokaleczeni, obcięto im w niewoli języki, słoma zastępowała im ubranie. Dzisiejsze Dziady Śmigustne czyhają na dziewczyny by w lany poniedziałek oblać je wodą.

WTOREK PO ŚWIĘTACH WIELKANOCNYCH

* Rękawka

Kiedyś Wielkanoc trwała trzy dni. W wielkanocny wtorek, po mszy św. w kościółku św. Benedykta Krakowianie hucznie bawią się na Rękawce. To odpust odbywający się na Kopcu Kraka. Nazwa pochodzi od legendy o budowaniu kopca, która głosi, że ludzie nosili ziemię, z której powstał w rękawach swych ubrań. W XVII wieku właśnie we wtorek, tuż po Świętach Wielkanocnych, bogaci mieszczanie ze szczytu Kopca Kraka zrzucali monety, słodycze, owoce i jajka. U stóp wzgórza czekali na te dary ubodzy, żacy i dzieci. Do połowy IX wieku Święto Rękawki odbywało się tylko pod kopcem. W późniejszym okresie zabawa przeniosła się również pod kościół św. Benedykta. Święto rozpoczyna się od rozpalenia ognia na Kopcu Kraka. Odwiedzający mogą oglądać zainscenizowane walki wojów i zobaczyć jak wyglądało życie w średniowieczu i praca ówczesnych rzemieślników. Przed kościołem rozstawione są kramy jak na Salwatorze w Emaus.