KLIMAT SIĘ ZMIENIA PUNKT KRYTYCZNY. JAK TEMU ZAPOBIEC?

Globalne ocieplenie jest faktem. Kiedyś słyszeliśmy jedynie o topnieniu lodowców gdzieś daleko w Arktyce i mogliśmy uważać, że to nie nasz problem. Teraz konsekwencje zmiany klimatu stają się coraz bardziej namacalne. Odczuwamy je wszyscy tu i teraz. Coraz częściej doświadczamy huraganów o niespotykanej sile, wielkich susz, powodzi ogarniających całe miasta i regiony; podnosi się poziom wody w oceanach. Nikt nie przewidział skali rozwoju przemysłowego jaki mieliśmy w ciągu ostatnich dekad i nikt nie przewidział płynących za tym konsekwencji. Co roku coraz więcej dwutlenku węgla wypuszczanego jest do atmosfery, a to zaczęło zmieniać globalną temperaturę.
Pojawia się więc pytanie - JAK MOŻEMY TEMU ZAPOBIEC?

Przez miliony lat to natura regulowała klimat Ziemi, jednak później coś się zmieniło. Dzięki paliwom kopalnym zaczęliśmy przekształcać świat aż w końcu zagroziliśmy planecie na której żyjemy, zagroziliśmy samym sobie. Klimat się zmienia. Świat nauki jest już tego absolutnie pewny. Jednak niektórzy wciąż pytają czy człowiek ma z tym coś wspólnego i czy to jest nasz problem.

Kluczem do zrozumienia tego, co dzieje się z klimatem i co będzie zachodziło na naszych szerokościach geograficznych jest sytuacja w rejonach polarnych, a w szczególności w Arktyce. Wzrost temperatury sprawia, że już teraz wiele organizmów żywych skazanych jest tu na wymarcie. Wzrost temperatury sprawił, że nie mają odpowiednich warunków do życia i nie mają gdzie migrować w ich poszukiwaniu.

Logika zmian jest nieubłagana. Przez tysiące lat oceany i lądy emitowały do atmosfery praktycznie tyle samo dwutlenku węgla (CO2) ile z niej pobierały. Klimat był stabilny. Do czasu. Rewolucja przemysłowa przyniosła szybki wzrost zużycia paliw kopalnych. To emisje CO2 ze spalania paliw kopalnych są główną przyczyną obecnych zmian klimatu. Przez ostatnie 100 lat stężenie CO2 w atmosferze wzrosło o 1/3. To poziom nie widziany od setek tysięcy lat.

W ostatnim stuleciu temperatura wzrosła o 1°C. To bardzo gwałtowna zmiana. Gdy ponad 20 tyś. lat temu Ziemia była w maksimum epoki lodowcowej średnia temperatura jej powierzchni była o około 4°C niższa niż obecnie.

"PUNKT KRYTYCZNY. Klimat się zmienia", WWF Polska

Ocieplenie o 4°C było wielką zmiana, ale trwało aż 10 tyś. lat! Jeśli spalimy wszystkie dostępne paliwa kopalne to w czasie kilkadziesiąt razy krótszym spowodujemy dwukrotnie większą zmianę temperatury.

"PUNKT KRYTYCZNY. Klimat się zmienia", WWF Polska

Jeśli przestaniemy emitować gazy cieplarniane do około połowy stulecia utrzymamy wzrost temperatury na względnie bezpiecznym poziomie około 2°C. Jeśli tego nie zrobimy, to temperatura wzrośnie nawet o 8°C. To byłaby katastrofa. Chodzi o szybkość zmian, tak dużą, że trudno nam będzie przystosować się do nowej sytuacji, nadążyć z rozwiązywaniem problemów związanych produkcją żywności, masową migracją ludzi, dostępem do wody, tworzeniem nowych miejsc zamieszkania. Miliardy ludzi czeka walka o przeżycie, a dla niektórych już się zaczęła. To się dzieje już teraz, na naszych oczach.

JEŚLI SĄDZISZ, ŻE ZMIANA TEMPERATURY O 1°C NIE MA ŻADNEGO ZNACZENIA TO SPÓJRZ NA TO ZDJĘCIE

Kiedy siedzisz w wakacje na plaży i myślisz o tym, że coś tu poszło nie tak, bo potencjalnie miałeś właśnie pływać w morzu, opalać się i patrzeć na dziewczyny w skąpym bikini tudzież przypakowanych ratowników, a zamiast tego marzniesz w najgrubszej bluzie jaką ze sobą wziąłeś na te wakacje to zaczynasz dochodzić do wniosku, że z tym globalnym ociepleniem to jakaś ściema jest. Musisz jednak pamiętać, że globalne ocieplenie to problem globalny, a nie lokalny i właśnie tak musisz oceniać sytuację. Chodzi tu o globalny wzrost temperatury. (Długotrwałe ulewy i niskie temperatury latem oraz ciepłe, bezśnieżne zimy w naszej szerokości geograficznej są raczej pogodową anomalią potwierdzającą, że coś dzieje się z naszym klimatem.) Zmian klimatu nie ocenia się na podstawie obserwacji z kilku dni. To ogół zjawisk pogodowych, obserwowanych na przestrzeni co najmniej trzech dekad. A te obserwacje na całej planecie jednoznacznie wskazują, że klimat na Ziemi ulega gwałtownym zmianom.

KONSEKWENCJE ZMIAN KLIMATU

Zmiany klimatyczne wpływają na całe ekosystemy – ludzi, zwierzęta i rośliny. Nie umiemy przewidzieć wszystkich ich skutków. Zmiany klimatu mają i będą miały duży (bezpośredni i pośredni) wpływ na wiele sektorów gospodarki i społeczeństwo poprzez oddziaływanie na fizyczne i biologiczne składniki ekosystemów, takie jak: woda, gleba, powietrze i różnorodność biologiczną. Rentowność różnych dziedzin gospodarki w tym rolnictwa, rybołówstwa, energetyki, turystyki letniej i zimowej zależna jest od klimatu i już spada na skutek jego zmiany. Chroniąc klimat - chronimy naszą gospodarkę i siebie.

Topnieją lodowce i rośnie poziom morza co prowadzi do powodzi i erozji regionów nadmorskich i nizinnych. Zjawisko erozji wybrzeża spotęguje się, a istniejące środki ochronne mogą okazać się niewystarczające dla zapobieżenia zalewaniu terenów przybrzeżnych na wielu obszarach. Naukowcy przewidują wzrost poziomu wody do końca XXI wieku rzędu od 20 do 70 cm (prognozy IPCC). Około 200 milionów ludzi żyje poniżej 1 m n.p.m. Pierwsi oficjalni uchodźcy klimatyczni, to mieszkańcy wyspy Tegua na Pacyfiku, którzy musieli porzucić domy zalewane przez ocean. Globalne ocieplenie które powoduje wzrost poziomu mórz i oceanów zagraża nie tylko odległym wyspom, ale także gdańskiej starówce.

Dodatkowo jeszcze na półkuli północnej pokrywa śnieżna konsekwentnie się zmniejsza. To nie są wizje szalonych naukowców – to rzeczywiste dane z tysięcy punktów pomiarowych.

W wiecznej zmarzlinie są zamrożone dosłownie miliony ton dwutlenku węgla i metanu. Gdy takie ilości tych gazów cieplarnianych zaczną się uwalniać do atmosfery, to globalne ocieplenie dodatkowo się nasili.

Przewiduje się, że znacząco wzrośnie częstotliwość występowania powodzi. Wprawdzie w naszym regionie naukowcy przewidują, że ryzyko powodzi zbliżonej do tej z 1997 roku znacząco się zmniejszy, ale większa część świata będzie narażona na gigantyczne powodzie zdecydowanie częściej niż obecnie, nawet co kilka-kilkanaście lat.

Zmiany klimatu spowodują znaczne zmiany w zakresie jakości i dostępności zasobów wodnych, wpływając na szereg sektorów, w tym na produkcję żywności, w której woda odgrywa zasadniczą rolę. Plony na ponad 80% powierzchni gruntów rolnych są uzależnione od ilości i rozkładu opadów. Produkcja żywności również zależy od dostępności zasobów wodnych w celu nawadniania. Ograniczona dostępność wody już teraz stanowi problem w wielu regionach Europy i sytuacja ta prawdopodobnie ulegnie dalszemu pogorszeniu. Do 2070 roku spodziewany jest w Europie wzrost powierzchni obszarów ubogich w wodę z 1% w chwili obecnej do 35%. Nastąpi nasilenie się chorób wywołanych zanieczyszczoną wodą czy pasożytami.

Z powodu braku wody w niektórych regionach Europy, Afryki i Azji nastąpi intensyfikacja procesów migracyjnych oraz konfliktów społecznych i międzynarodowych będących ich skutkiem. Już teraz możemy obserwować początki tych procesów. W Syrii dramat braku wody zaczął się na dobre w 2006 roku. Tysiące rolników porzuciło swoje pola szukając ratunku w miastach. Te migracje zrozpaczonej ludności wiejskiej poprzedziły wybuch wojny domowej.

Według danych ONZ na przestrzeni ubiegłego wieku zużycie wody wzrastało dwukrotnie szybciej niż wielkość populacji. Szacuje się, że w efekcie wzrostu populacji świata oraz zmian klimatycznych, w roku 2025 1,8 miliarda ludzi będzie żyło na terenach z dramatycznym niedoborem wody, a trzy czwarte ludzkości na obszarach z poważnymi niedoborami wody.

Pierwsza udokumentowana wojna o wodę miała miejsce 4 i pół tysiąca lat temu, kiedy król sumeryjskiego miasta Umma zablokował kanał irygacyjny odprowadzający wodę z rzeki Tygrys. Wojska sąsiedniego miasta Lagasz ruszyły do boju. Pamiętajcie, że historia lubi się powtarzać...

W Europie Południowej i Środkowej coraz silniejszym zjawiskiem są fale upałów, pożary lasów i susze. W Europie Północnej klimat staje się coraz bardziej wilgotny, a zimą wzrasta ryzyko wystąpienia powodzi. Miasta, gdzie mieszka co czwarty Europejczyk, narażone są na fale upałów, powodzie i skutki podnoszenia się poziomu mórz.

"PUNKT KRYTYCZNY. Klimat się zmienia", WWF Polska

Zmiany klimatu bardzo silnie uderzają w ubogie kraje rozwijające się, które nie dysponują środkami finansowymi pozwalającymi na radzenie sobie ze skutkami zmian klimatycznych.

Zmiany klimatu wpłyną na zbiory, gospodarkę hodowlaną i lokalizację produkcji. Znacząco wzrosną ceny żywności. Wzrost liczby ekstremalnych zjawisk pogodowych oraz ich dotkliwość spowoduje znaczny wzrost ryzyka nieudanych zbiorów.

W sektorze energetycznym zmiany klimatu będą wywierać bezpośredni wpływ zarówno na dostawy energii, jak i popyt na nią.

Zmiany klimatu wpływają bezpośrednio na zdrowie ludzi. W niektórych regionach świata odnotowuje się wzrost liczby zgonów spowodowany falami upałów. Można zaobserwować zmiany w występowaniu niektórych chorób przenoszonych przez wodę oraz wektory (organizmy przenoszące pasożyty lub drobnoustroje zakaźne). Na zdrowie ludzi wpłynie również wcześniejszy początek oraz wzrost sezonowej produkcji alergicznych pyłków, zwłaszcza w wysokich i średnich szerokościach geograficznych półkuli północnej. Najnowsze badania przeprowadzone na Uniwersytecie Stanowym w Montanie wskazują, że permetryna (jeden z pestycydów) przy wyższych temperaturach staje się mniej skuteczna w zabijaniu komarów przenoszących wiele chorób (np. żółtą gorączkę czy dengę). Wraz ze wzrostem temperatur zmieni się obszar występowania niektórych chorób.

Uszkodzenia mienia i infrastruktury oraz pogorszenie zdrowia ludzi wiążą się z wysokimi kosztami dla społeczeństwa i gospodarki liczonymi w miliardach dolarów czy euro.

Analiza zagrożeń klimatycznych pokazuje że będziemy mieć do czynienia z takimi skutkami globalnego ocieplenia, wobec których będziemy bezradni. Przykładem może tu być rosnąca siła niosących spustoszenie huraganów. Szacuje się, że tornada, które w tym roku uderzyły wyrządziły największe szkody gospodarcze w historii katastrof naturalnych.

Holandia to jedno z najniżej położonych państw na świecie; 1/3 kraju leży poniżej poziomu morza; 2/3 mieszkańców mieszka na terenie zalewowym i mogą stać się ofiarami powodzi. To przykład państwa w którym w ramach przystosowań do zmian klimatu setki ludzi już zostało przesiedlonych z terenów zalewowych. Ci, którzy chcieli pozostać musieli zaakceptować powodzie.

Sektor turystyki poniesie szkody w związku ze zmniejszającą się pokrywą śnieżną w górach oraz wzrostem temperatury powietrza w tradycyjnych obszarach wypoczynku na wybrzeżach ciepłych mórz.

Zmiany klimatu zagrażają faunie i florze na Ziemi. Postępują tak szybko, że wiele gatunków roślin i zwierząt nie jest w stanie się do nich przystosować. Wiele gatunków lądowych, słodkowodnych i morskich musiało przenieść się w nowe miejsce. Jeśli średnia temperatura na świecie w dalszym ciągu będzie rosnąć w sposób niekontrolowany, niektórym gatunkom roślin i zwierząt będzie grozić wyginięcie. Przykłady:

Gwałtowne zmiany w temperaturze oceanów, kwasowości i poziomie mórz mają dewastacyjny wpływ na rafy koralowe, które są domem dla 1/4 morskich gatunków. Jak do tego dochodzi? Glony są źródłem pokarmu dla koralowców. Wzrost temperatury w oceanie o 2°C sprawia że glony giną pozbawiając rafy koralowe źródła pożywienia. Wraz z glonami ginie więc rafa koralowa, a wraz z nią niemal wszystkie zamieszkujące tam zwierzęta - giną miliardy jej mieszkańców. Sytuację przyśpiesza zamulanie wody w oceanie spowodowane spływaniem rzekami osadów z głębi lądu powstałych na skutek wyrębu lasów tropikalnych co ogranicza dopływ światła do koralowców. Szacuje się, że w najbliższych 30 latach na skutek zmian klimatu spowodowanych przez człowieka mogą umrzeć wszystkie rafy koralowe.

Naukowcy oceniają, że liczba niedźwiedzi polarnych w ciągu najbliższych 30-50 lat zmniejszy się o 30 %. Zagrożone są głównie z powodu zmian klimatu.

"PUNKT KRYTYCZNY. Klimat się zmienia", WWF Polska

Problem zmiany klimatu porusza film "PUNKT KRYTYCZNY. KLIMAT SIĘ ZMIENIA" do obejrzenia którego gorąco was zachęcamy. To jeden z serii 10 pięciominutowych odcinków będących kontynuacją i rozszerzeniem filmu pt. „Punkt krytyczny. Energia odNowa” (do obejrzenia na TEJ STRONIE). Tematem filmów są zmiany klimatu i nieuchronna rewolucja energetyczna. Reżyserem dokumentu jest Łukasz Bluszcz, a producentami Fundacja WWF Polska oraz stacja Discovery Channel Polska. Twórcy w jasny sposób pokazują, dlaczego klimat nagle się zmienia i przed jakimi wyzwaniami w związku z tym staje nasza cywilizacja. Dowiadujemy się co sprawiło, że równowaga klimatu na Ziemi została zachwiana i jakie są tego skutki. Film ten uświadamia nam w jaki sposób my sami, mniej lub bardziej świadomie, przyczyniamy się do wzrostu emisji gazów cieplarnianych.

"PUNKT KRYTYCZNY. KLIMAT SIĘ ZMIENIA"

NAJBLIŻSZE SKUTKI ZMIAN KLIMATU W POLSCE

Projekcje zmian klimatu na obszarze Polski wskazują, że istnieje szereg zagrożeń (fale upałów, opady intensywne, powodzie i osuwiska, podtopienia, susze w sezonie wegetacyjnym i zimowym, silne wiatry, rozwój patogenów związany z ociepleniem, wzrost poziomu morza, pożary, plagi, epidemie), choć można dostrzec i korzystne zjawiska (wyższa temperatura wody w morzu i w jeziorach sprzyjająca kąpielom, mniejsze zużycie opału na ogrzewanie pomieszczeń). Topnienie lodowców stwarza realne zagrożenie podniesienia się poziomu mórz i oceanów, a w efekcie zalanie wodą niżej położonych lądów i depresji nadmorskich. Według WWF podniesienie się poziomu Bałtyku może zagrozić zalaniem prawie 2000 km2 powierzchni lądowej Polski. Ucierpi na tym 18 ośrodków wypoczynkowych, pięć dużych portów oraz domy 120 tys. osób żyjących na zagrożonych obszarach. W ciągu jednego sezonu letniego mogą zdarzyć się na tym samym obszarze następujące po sobie epizody dotkliwego niedoboru i nadmiaru opadów. Mimo cieplejszych zim wydłuża się okres, w którym mogą wystąpić przymrozki. Pierwszy przymrozek jesienny, a nawet fala krótkotrwałych mrozów, może zdarzyć się bardzo wcześnie, a najpóźniejszy przymrozek wiosenny – bardzo późno co spowoduje znaczne straty w sadownictwie. Lokalnie wzrośnie występowanie nieprzewidywalnych krótkotrwałych ulew i wiatrów typu trąb powietrznych. Konkretne działania adaptacyjne mogą obejmować niezbyt kosztowne działania niestrukturalne takie, jak: oszczędność wody, zmiany agrotechniczne (np. zmiany rotacji upraw, czasu siewu i zbioru, użycie odmian roślin odpornych na suszę, adaptacja do dłuższych sezonów wegetacyjnych); planowanie publiczne i podnoszenie świadomości. Bardziej kosztowna budowa systemu zabezpieczeń i przesiedleń (np. wzmocnienie obwałowań, relokacja portów, przemysłu i całych wiosek oraz miast z nisko położonych obszarów nadmorskich lub z równin zalewowych, inwestycje energetyczne na wypadek niewystarczającego działania elektrowni wodnych w okresie suszy). Sektor ubezpieczeń może rozwinąć nowe produkty zmniejszające ryzyko i wrażliwość, zanim dojdzie do katastrofy. Budownictwo wymaga dostosowania do gwałtownych wiatrów i silnych upałów, a sieć drogową (przepusty, mosty itp.) i kanalizacyjną do wystąpienia gwałtownych opadów o dużym natężeniu. Potrzebna jest rewizja programów rozwoju gospodarki turystycznej.

JAK KAŻDY Z NAS MOŻE ZMNIEJSZYĆ EMISJĘ GAZÓW CIEPLARNIANYCH I CHRONIĆ W TEN SPOSÓB KLIMAT

gasić zbędne światło
wyłączać przycisk czuwania - tzw. stand-by - szacuje się, że gdyby tylko połowa urządzeń w naszym domu była wyłączana z sieci, a nie pozostawiana w stanie czuwania, w skali całej Polski można by wyemitować 1 mln ton CO2 mniej
wyjmować ładowarkę do telefonu (czy akumulatorów) z gniazdka od razu po naładowaniu baterii
wymienić tradycyjne żarówki na świetlówki energooszczędne lub LED - żarówka 60 W w ciągu 1 godziny odpowiada za emisję 39g CO2, natomiast świetlówka energooszczędna jedynie 7g CO2/h
korzystać z komunikacji publicznej (autobusów i tramwajów)
ograniczyć latanie samolotem
prowadzi samochód ekologicznie ograniczając spalanie paliwa (ecodriving)
dbać o dobry stan techniczny auta, tak, żeby spalał jak najmniej paliwa (ważne jest np. regularne sprawdzanie ciśnienia w oponach)
używać energooszczędnych sprzętów AGD (wybierać sprzęt najwyższej klasy energooszczędnej,np. A++)
gotować przykrywając garnek pokrywką
wkładać do lodówki tylko ostudzone potrawy
wkładać do lodówki tylko produkty wymagające niskiej temperatury
otwierać lodówkę i zamrażarkę na najkrócej, jak to możliwe
używać ekologiczny programu w zmywarce; pamiętać aby zmywarka była w pełni załadowana przed uruchomieniem - spowoduje to zmniejszenie nawet do 50% zużycia energii elektrycznej i do 80% wody w porównaniu ze zmywaniem ręcznym
regularnie wymieniać worki w odkurzaczu - odkurzacz działa tym słabiej, im bardziej zanieczyszczone są filtry
sadzić drzewa, bo produkują tlen i pochłaniają dwutlenek węgla
ocieplić swój dom lub mieszkanie; zwrócić uwagę na szczelność okien; zadbać o dobrą izolację domu - obniżenie temperatury tylko o 1°C może zmniejszyć twój rachunek za energię o 5-10% oraz ograniczyć emisję CO2 o 300 kg rocznie w przeliczeniu na jedno gospodarstwo domowe
w miarę możliwości i dostępności korzystać z energii odnawialnej (wiatr, panele słoneczne, biomasa, geotermia)
kupować produkty lokalne; zwracać uwagę na tzw. "food miles", a więc odległość jaką pokonuje dany produkt z miejsca produkcji na półkę sklepową
zmniejszyć spożycie mięsa
regularnie usuwać kamień z urządzeń z grzałką, zużywają wówczas mniej energii
włączać tylko wypełnioną w pełni pralkę. Dwa prania z niepełnym ładunkiem to większe o nawet 35% zużycie energii elektrycznej
offsetować czyli neutralizować swoje emisje CO2 powstałe w wyniku przelotów samolotem - wystarczy zgłosić się do firmy, która policzy ile dwutlenku węgla powstało na skutek podróży i posadzi odpowiednią liczbę drzew
rozsądnie ustawiać ogrzewanie w mieszkaniu (zmniejszać temperaturę gdy nas nie ma w domu, nie przegrzewać pomieszczeń)
wspierać organizacje chroniące środowisko naturalne i uczestniczyć w ich działaniach
w miarę swoich możliwości przesiąść się na rower zamiast jeździć samochodem lub komunikację miejską

! Każdy z nas jest odpowiedzialny za zanieczyszczenie powietrza

Każdy z nas pozostawia po sobie ślad węglowy, czyli sumę emisji gazów cieplarnianych, które powodują globalne ocieplenie. Transport jest jednym z czynników które decydują o jego wielkości.

CO WPŁYWA NA WIELKOŚĆ ŚLADU WĘGLOWEGO?
1. Energia zużywana w domach
2. Transport
3. Żywność
4. Produkty pozaspożywcze i usługi z których korzystamy

"PUNKT KRYTYCZNY. Rewolucja żywieniowa", WWF Polska

! Każdy z nas pozostawia po sobie ślad węglowy, czyli sumę emisji gazów cieplarnianych, które powodują globalne ocieplenie.

! Nauka jest apolityczna, ale politycy patrzą na nią stronniczo. Potrzebujemy oderwanych od polityki programów ograniczenia emisji gazów cieplarnianych.

! Bez zmiany mentalności ludzi nic się nie zmieni. Edukuj innych.

! Zmiana nawyków nie jest oczywiście rzeczą prostą. Nikt z nas nie lubi ograniczeń, wyrzeczeń i ponoszenia kosztów. Bronimy się przed nimi. Musimy jednak pamiętać, że ten świat nie jest naszą własnością. Jesteśmy tu tak naprawdę tylko na chwilę. Brak zmian to przestępstwo wobec przyszłości. Ten świat to nasza spuścizna. Chcemy by nasze dzieci, wnuki i prawnuki mogły cieszyć się jego pięknem nie w mniejszym stopniu niż my teraz. Niektórzy myślą, że zmiana klimatu to problem przyszłości, ale to dzieje się już dziś. To najważniejszy problem naszych czasów bo ostatnia dekada była najcieplejszą w historii. Nasz świat zmienia się szybciej niż kiedykolwiek i nie mamy prawa patrzeć na to bezczynnie.

! Dzięki paliwom kopalnym zaczęliśmy przekształcać świat, aż w końcu zagroziliśmy samym sobie i planecie na której żyjemy. Rok 2016 był najgorętszy w historii pomiarów temperatury. A wcześniej 2015, a jeszcze wcześniej 2014. Nie ma żadnych wątpliwości że globalne ocieplenie się nasila i że to my ludzie jesteśmy za nie odpowiedzialni. Od ponad 100 lat naukowcy wiedzą, że jeśli wypuszczamy do atmosfery dwutlenek węgla i inne gazy cieplarniane to klimat się ociepli.

ARTYKUŁY POWIĄZANE:

http://sos.wwf.pl/problemy?id=11#problemCommitmentsList

http://www.fao.org/resilience/resources/resources-detail/en/c/346258/

https://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/syr/en/spms1.html

https://www.ipcc.ch/report/ar5/syr/

http://klimat.geo.uj.edu.pl/strony/studenci/artykuly/Artykuly_rozne/Starkel_Kundzewicz_2008Nauka1_Konsekwencje%20ZmianKlimatudlaZagospodarowania.pdf